زن به عنوان همسر متوفی مستحق یک چهارم یا یک هشتم از اموال مرد است . حال اینکه چه مالی را می تواند به ارث ببرد بسیار مهم است .

زوجه در صورت فرزنددار بودن زوج ، یک هشتم از عین اموال منقول ( مثل ماشین ، موتور و …) و یک هشتم از قیمت اموال غیر منقول ( مثل خانه ، باغ ، مغازه و …) اعم از عرصه ( زمین ) و اعیان ( ساختمان) ارث می برد . در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه اموال به ترتیب فوق می باشد ( ماده 946 ق. مدنی)

پس لازم است بعد از مرگ شوهر ، علاوه بر اموال منقول که تقسیم می شود ، اموال غیر منقول قیمت گذاری شده و یک چهارم یا یک هشتم از این قیمت به زن داده شود.

حال در مواقعی امکان دارد که ورثه دیگر مقوفی از قیمت گذاری مال غیر منقول امتناع کنند . ماده 948 قانون مدنی این امکان را به زن داده است که حق خود را از عین اموال استیفا کند ، پس وی می تواند در مرحله اول ، ورثه را از طریق دادگاه اجبار به قیمت گذاری و دریافت سهم خود کرده ، در غیر این صورت و ادامه امتناع ورثه ، بر اساس قانون زن می تواند سهم مشاع خود را از عین یعنی خود زمین و خانه تملک کند.

چگونگی ارث زوجه در ازدواج موقت:

طبق ماده 940 ق.م زوجین که زوجیت آنها دائم بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند . با توجه به مفهوم صریح ماده 940 قانون مدنی اینگونه برداشت می شود که در ازدواج موقت طرفین از یکدیگر ارث نمی برند اما سوالی که مطرح می شود این است که با توجه به اینکه در ازدواج موقت طرفین از یکدیگر ارث نمی برند آیا می شود در قرارداد  عقد موقت و یا قرارداد جداگانه شرط نمود که طرفین یا یکی از طرفین از یکدیگر ارث ببرند ؟ در این خصوص بعضی از حقوقدانان معتقدند با توجه به اصل صحت این شرط صحیح خواهد بود اما نظر مخالفین این نظریه که غالب نیز می باشد این است که چون قوانین و مقررات ارث مربوط به منافع افراد و از قوانین  بسیار مترقی است که خداوند به دلیل مصالح افراد و از همه مهمتر مصالح اجتماع ، مقررات آن را در قرآن بیان نموده است نمی توان از طریق قرارداد انشایی آن را تغییر داد. اما علی رغم اینکه شارع در خصوص ارث در ازدواج موقت بیانی نداشته است حدیثی از امام جعفر صادق (ع) نقل شده که فرموده اند : « از مقررات ازدواج موقت این است که زن منقطعه از تو ارث نمی برد و تو هم از او ارث نمی بری» اما یک اصل فقهی داریم که عنوان داشته « عموم المومنین عند شروطهم » یعنی اگر مومنی در موضوعی حلال شرطی انجام داد باید آن شرط را انجام دهد و همچنین امام جعفر صادق (ع) در صحیفه محمد بن سلم فرموده اند « اگر طرفین عقد موقت درباره ارث بردن شرط کرده باشند باید به شرط خود وفادار باشند » نظر شیخ طوسی و محقق حلی این است که در نکاح منقطع ارث وجود ندارد مگر اینکه شرط شده باشد . اما از ظاهر ماده 940 ق.مدنی اینگونه برداشت می شود که در صورت موقت بودن نکاح طرفین از یکدیگر ارث نمی برند و چنان چه در این خصوص بین زوجین شرطی هم بشود به دلیل مغایرت با قواعد امری چنین شرطی باطل است بنابراین با توجه به اینکه شرط توارث زن در ازدواج موقت به شریک کردن غیر در ترکه محسوب می شود ، ترکه ای که فقط متعلق به ورثه قانونی متوفی است و در صورت وجود شرط ارث بردن یکی از طرفین در عقد موقت به دلیل اینکه شرایط و مقررات ارث آمره بوده و شرط بر خلاف قوانین آمره باطل می باشد این شرط نیز باطل خواهد بود . اما از آن جا که شارع در موضوع وصیت اجازه داده که هر فرد مسلمان ثلث مال خود را به هر نحوی که تمایل داشته باشد وصیت کند ، مرد می تواند وصیت کند که در زمان فوتش ، تا یک سوم اموال به زوجه موقت داده شود یا اینکه در شروط ضمن عقد طرفین قید نمایند که مبلغی از ثلث مال به همسری که در علقه زوجیت موقت وی می باشد پرداخت گردد این شرط صحیح می باشد .

ارث بردن زن حتی در طلاق:

اگر شوهر ، زن خود را به صورت رجعی مطلقه کرده و در زمان عده فوت کند ، زن از اموال شوهر ارث می برد . ولی اگر فوت شوهر بعد از انقضای مدت عده بوده باشد یا طلاق بائن باشد ( طلاقی که قبل از نزدیکی بوده یا طلاق زن یائسه ، طلاق خلع و مبارات ) دیگر زن از مرد در صورت فوت ، هیچ ارثی نمی برد . (مستفاد از ماده 943 قانون مدنی). البته در ماده 944 قانون مدنی آمده ، اگر شوهر در حالی که به مرضی مبتلا است زن را طلاق دهد و در ظرف یکسال از تاریخ طلاق به علت همان مریضی بمیرد ، زن از او ارث می برد حتی اگر طلاق به صورت بائن باشد به شرط آنکه زن در طول این یک سال ازدواج نکرده باشد.

نرگس مقامی/وکیل دادگستری